Ιστορικό Αρχείο Ιθάκης
Η ιστορική και πολιτισμική ταυτότητα ενός τόπου καθορίζεται από την αντοχή των χαρακτηριστικών της μέσα στον χρόνο καθώς και από τον βαθμό της αβίαστης ανάδειξης και λειτουργίας τους μέσα στην κοινωνία. Η Ιθάκη είχε την τύχη, ως Βενετική κτήση, από το 1500 μ.Χ. και εξής, να καλλιεργήσει τη δυνατότητα αυτή. Η Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα για την τήρηση και διαφύλαξη των δημοσίων εγγράφων στις κτήσεις της, συντελώντας έτσι καθοριστικά στη διάσωση των ιστορικών τους τεκμηρίων. Αυτό το αρχειακό υλικό στον τόπο μας συγκεντρωνόταν και φυλασσόταν στο Αρχειοφυλακείον Ιθάκης, το οποίο κατά τον 200 αιώνα λειτούργησε με την ονομασία Ιστορικόν Αρχείον Ιθάκης. Από το 1991 και εξής μετονομάστηκε σε Γενικά Αρχεία του Κράτους – Τοπικό Αρχείο Ιθάκης και εποπτεύεται πλέον από το Υπουργείο Παιδείας.
Η Ιθάκη ως αυτοτελής διοικητική μονάδα της Επτανήσου Πολιτείας, του Ιονίου Κράτους καθώς επίσης της Γαλλικής και Αγγλικής κατοχής, διατηρούσε άρτια συγκροτημένες υπηρεσίες διοίκησης, που μάς κληροδότησαν πλούσιο αρχειακό υλικό, το οποίο, παρά τις απώλειες και τις φθορές που υπέστη, διασώζει μεγάλο αριθμό εγγράφων, από τον 170 αιώνα μέχρι τις μέρες μας. Τα αρχεία της Βενετικής Διοίκησης (1500-1797), της ταραχώδους Εικοσαετίας (1797-1817), του Ιονίου Κράτους (1817-1864), των Νοταρίων (Συμβολαιογράφων), το Εκκλησιαστικό Αρχείο, το Ληξιαρχικό Αρχείο καθώς επίσης τα Νεότερα Αρχεία και οι συλλογές συνιστούν αδιάσειστα τεκμήρια για όσα συντελέστηκαν στην πολιτική, οικονομική και κοινωνική διαδρομή του νησιού.
Έτσι, το Αρχείο σήμερα διαθέτει πλήθος συμβολαίων από το 1600 και εξής, τα οποία αποτελούν εξαιρετικά πλούσια πηγή πληροφοριών. Διαθέτει επίσης ληξιαρχικά βιβλία, στις σελίδες των οποίων εντοπίζονται οι ληξιαρχικές πράξεις, που αφορούν στις γεννήσεις των Λορέντζου Μαβίλη, Ιωάννη Μεταξά, Νίκου Καρβούνη, του οπλαρχηγού Βαρνακιώτη και πολλών ακόμη. Δυστυχώς, η ληξιαρχική πράξη γέννησης του Οδυσσέα Ανδρούτσου δεν διασώθηκε και έτσι κανείς σήμερα δεν γνωρίζει πότε ακριβώς γεννήθηκε αυτός ο σπουδαίος Έλληνας. Στο Αρχείο φυλάσσονται επίσης χειρόγραφα βιβλία και έγγραφα, σχέδια οικοδομών, η αλληλογραφία των Διοικήσεων του νησιού από το 1654 κ.ε., σώματα εφημερίδων και εκκλησιαστικά βιβλία, δικογραφίες, ανακριτικό υλικό και πολλά ακόμη σημαντικά έγγραφα, τα οποία αναπλάθουν επαρκέστατα την εξέλιξη και τη συνέχεια του τόπου, αναδεικνύοντας συγχρόνως τις ιδιαιτερότητές του. Σε μια εποχή, κατά την οποία όλα τείνουν να τυποποιούνται και να ισοπεδώνονται, η ιδιαιτερότητα αποτελεί στοιχείο που αξίζει να επισημαίνεται αλλά και να διατηρείται.
